De Harde Kaft

Lucianus

Lucianus of Loukianos (Oudgrieks: Λουκιανός) van Samosata (ca. 125 – ca. 180) was een Griekstalige schrijver in het Romeinse rijk. Hij schreef ruim zestig werken van uiteenlopende omvang, die voor het grootste deel tot de retorica en tot het satirische genre gerekend mogen worden. Lucianus was de belangrijkste prozasatiricus uit de Oudheid.

Lucianus werd rond 125 n.Chr. geboren in Samosata, een stad aan de bovenloop van de Eufraat, die toen deel uitmaakte van de Romeinse provincie Syria. Zijn moedertaal was het Syrisch en op school leerde hij Grieks (de voertaal in de oostelijke helft van het Romeinse rijk). De naam Lucianus, die Romeins is, heeft hij ongetwijfeld later aangenomen. Waarschijnlijk is hij vernoemd naar een beschermheer die Lucius heette.

Voor zijn biografie zijn we volledig aangewezen op de schaarse gegevens in Lucianus’ eigen werk – maar vanwege zijn satirische inslag is het onzeker of de autobiografische vermeldingen als waarheid moeten worden opgevat. Lucianus komt niet voor in de geschriften van andere schrijvers uit de Oudheid.

Over zijn jonge jaren vertelt Lucianus enkele details in zijn De droom (dat daarom ook wel de ondertitel ‘Het leven van Lucianus’ heeft gekregen). Hij werd door zijn vader voorbestemd – zo vertelt hij daar – om na zijn schooljaren beeldhouwer te worden. Toen zijn opleiding bij een oom van moederskant de eerste dag al mislukte, koos hij voor een leven als literator. Na een opleiding in de Griekse taal en literatuur, begon hij een carrière als rondreizend redenaar. Kennelijk was er voldoende belangstelling voor zijn Griekstalige redevoeringen. Zijn professie bracht hem naar Griekenland, Italië en Gallië, waar hij een tijdlang woonde in Marseille. We weten verder dat hij in Antiochië is geweest en vier keer in Olympia; de laatste keer was hij getuige van de theatrale zelfverbranding van Peregrinus Proteus (in 165 of 167), waarover hij Over de dood van Peregrinus schreef.

Lucianus vond ook van zichzelf dat hij verschilde van de ander schrijvers van zijn tijd, omdat hij niet wilde dat de mensen zijn boeken per se geloofden. De Ἀληθης Ἱστορια (‘Waargebeurde geschiedenis’) is een parodie op wat vroegere schrijvers vertelden, en de titel is ironisch bedoeld, want het verhaal gaat over de Maanlingen (mensen die op de maan woonden).

Lucianus schreef niet in het Grieks van zijn eigen tijd, het ‘koinè’, maar richtte zich in zijn taalgebruik naar de 5e en 4e eeuw v.Chr. Met dit atticisme sloot hij zich aan bij een literaire stroming die bekendstaat als de Tweede sofistiek.

Lucianus was een productief schrijver. Wij bezitten een 70-tal geschriften die op zijn naam staan, maar mogelijk zijn ze niet allemaal van zijn hand.